Psychologia Człowieka, psychologia rodziny, związków, rozwojowa, zaburzony obraz siebie, lęk przed porzuceniem, samouszkodzenia, samookaleczania

5. Specyficznymi sytuacjami trudnymi są konflikty motywacyjne polegające na występowaniu sprzecznych dążeń tej samej osoby albo konieczności dokonania wyboru pomiędzy dwoma celami lub dwiema sytuacjami o jednakowej wartości pozytywnej lub negatywnej. Są to konflikty typu „dążenie – dążenie” , „unikanie – unikanie” oraz „dążenie – unikanie”. W pierwszym przypadku człowiek zmuszony jest dokonać wyboru pomiędzy dwoma celami lub sytuacjami o wartości pozytywnej, przy czym tylko jedna może być zrealizowana ( np. mając określoną sumę pieniędzy do dyspozycji może wydać ją na zakup tylko jednej rzeczy ). Proces podejmowania decyzji może trwać dosyć długo i wiązać się z trudnościami, ale gdy decyzja zostanie podjęta konflikt ulega w zasadzie rozwiązaniu. W drugiej sytuacji dokonujemy wyboru pomiędzy dwoma celami lub sytuacjami o wartości ujemnej ( np. człowiek chory może poddać się operacji albo też nie zgodzić się na nią i zaryzykować pogorszenie stanu zdrowia ). Proces podejmowania decyzji trwa w tym przypadku długo i towarzyszy mu wzrost napięcia emocjonalnego. Podjęcie decyzji nie jest jednoznaczne z rozwiązaniem konfliktu, bowiem atrakcyjność odrzuconego rozwiązania zaczyna wzrastać a wybranego maleć. Powoduje to tendencję do zmiany decyzji i wyboru rozwiązania wcześniej odrzuconego. W ten sposób konflikt może przeciągać się, a człowiek próbuje realizować jakieś cele „zastępcze”, zyskując doraźnie ulgę. Ponieważ jednak pierwotny konflikt nie został rozwiązany, a czasem nawet uległ nasileniu, może doprowadzić do zaburzeń zachowania się jednostki. W podanym wyżej przykładzie pacjent oczekujący na operację może zastanawiać się, czy nie byłoby lepiej odłożyć zabiegu. Ten pomysł wydaje mu się tak bardzo atrakcyjny, że zmienia decyzję i wycofuje zgodę na operację. Wraz z upływającym czasem zaczyna mieć jednak coraz więcej wątpliwości, aż wreszcie dochodzi do wniosku, że operacja jest lepszym rozwiązaniem, ponieważ daje jakieś szanse wyzdrowienia. Niekiedy może wybrać trzecie rozwiązanie np. wykorzystać niekonwencjonalny sposób leczenia, co doraźnie znowu przynosi ulgę, ale zasadniczy problem pozostaje nie rozwiązany. Stanowi wtedy źródło często długotrwałego napięcia związanego z niepewnością co do trafności decyzji o odłożeniu zabiegu i jej możliwych następstw dla stanu własnego zdrowia. Jak łatwo się domyśleć, konflikt taki może doprowadzić w skrajnych przypadkach do nerwicy. W trzecim z wymienionych konfliktów ten sam cel ( sytuacja ) ma dla człowieka wartość zarówno pozytywną, jak i negatywną ( np. wizyta u dentysty ). W miarę zbliżania się terminu wizyty rośnie zarówno siła tendencji pozytywnej ( „chciałbym mieć zdrowe zęby” ), jak i tendencji do unikania kontaktu z dentystą ( „zabieg może być przecież bolesny” ), przy czym przyrost siły unikania jest szybszy niż przyrost siły przyciągania. Cel wydaje się atrakcyjny dopóki jest oddalony, w miarę zbliżania się do niego atrakcyjność celu zmniejsza się, a dominujące stają się te elementy, które powodują tendencję unikania ( w tym przykładzie ważniejsze od wyleczonych zębów może okazać się pragnienie uniknięcia bólu związanego z zabiegiem). W konsekwencji człowiek może w ostatniej chwili zrezygnować z wizyty. Konflikt tego rodzaju dobrze chyba opisuje popularne powiedzenie „chciałbym i boję się”, jakkolwiek odnosi się ono do nieco innej sytuacji... Konflikty typu „dążenie – unikanie” powodują niekiedy to, że ludzie nie mogą zrealizować ważnych dla nich celów życiowych zwłaszcza takich, które oprócz korzyści mogą równocześnie stanowić źródło zagrożenia.